Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ενέκρινε το 2007-2008 την αποστολή του Λέκτορα Δρ. Θεοδώρου Λιόλιου (Διευθυντή του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων και των Εργαστηρίων Πυρηνικής-Ατομικής Φυσικής της ΣΣΕ) στο Κέντρο Διεθνούς Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Maryland (USA). Για την αποστολή αυτή είχε προηγηθεί επίσημη πρόσκληση του Προέδρου του τμήματος Δημόσιας Πολιτικής του Πανεπιστημίου Maryland, Prof. Steve Fetter συμβούλου του Υφυπουργού Άμυνας των ΗΠΑ.

Κατά την παραμονή του Δρ. Θ. Λιόλιου στο πανεπιστήμιο Maryland (χειμερινό εξάμηνο 2007-2008) συνέβη ένα από τα πιο σοβαρά ατυχήματα πυρηνικών όπλων στην ιστορία. Ειδικότερα στην αεροπορική πυρηνική βάση Minot, έξι πυρηνικοί πύραυλοι Κρούζ τύπου AGM-129 (Advanced Cruise Missiles) επρόκειτο να μεταφερθούν χωρίς την πυρηνική τους κεφαλή στην αεροπορική βάση Barksdale για απόσυρση. Κατά λάθος οι πυρηνικές κεφαλές των πυραύλων δεν αφαιρέθηκαν και οι συγκεκριμένοι πύραυλοι με τις πυρηνικές κεφαλές παρέμειναν χωρίς καμία ασφάλεια για ένα διάστημα 36 ωρών κατά την πτήση του αεροσκάφους πάνω από διάφορες πολιτείες της Αμερικής. Μεγάλα ατυχήματα έχουν συμβεί στο παρελθόν κατά την μεταφορά οπλισμένων πυρηνικών όπλων από αεροσκάφη της αμερικανικής αεροπορίας όπως για παράδειγμα η πτώση και συντριβή των θερμοπυρηνικών όπλων το 1966 στο Palomares της Ισπανίας και το 1968 στη Thule της Γροιλανδίας. Έκτοτε η μεταφορά πυρηνικών κεφαλών στα αεροσκάφη των ΗΠΑ απαγορεύθηκε. Το πρόσφατο ατύχημα έφερε πάλι στο προσκήνιο τα χαλαρά μέτρα ασφαλείας των πυρηνικών όπλων που επικρατούν στις πυρηνικές δυνάμεις.

Ο Διευθυντής του Κέντρου Ελέγχου Όπλων εκπόνησε κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ μια πλήρη μελέτη για τις επιπτώσεις που θα είχε ένα ατύχημα στα θερμοπυρηνικά όπλα του συγκεκριμένου συμβάντος (αναμενόμενη καρκινογένεση, ραδιολογική μόλυνση του εδάφους κλπ). Η μελέτη αυτή βρίσκεται στην ιστοσελίδα της «Αθηνάς» (www.ArmsControl.gr) και είναι στη διάθεση των ενδιαφερομένων.

Διαβάστε όλα τα στάδια της κατασκευής πυρηνικών  όπλων στην μονογραφία του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων που ακολουθεί

Του Μανώλη Αστρεινίδη Διεθνολόγου, Ερευνητή του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων

Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, η διεθνής κοινότητα με αγωνία παρακολουθούσε τι θα έκανε το πρόσφατα ανεξαρτητοποιημένο Καζακστάν με τις χιλιάδες πυρηνικών όπλων που είχαν μείνει στο έδαφός του.  Εάν το Καζακστάν είχε αποφασίσει την αποτροπή της απόσυρσης θα είχε γίνει η τέταρτη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη παγκοσμίως. Ευτυχώς η χώρα αποφάσισε να αφοπλιστεί –επιλογή που έκανε λόγω ενός συνδυασμού διεθνούς πίεσης , μιας επιθυμίας ένταξης στη διεθνή κοινότητα και μιας δεδηλωμένης δυτικής βοήθειας στη διάλυση των πυρηνικών όπλων και των εγκαταστάσεων. Τελικά, τα σοβιετικά όπλα είτε καταστράφηκαν ή μεταφέρθηκαν στη Ρωσία, η τοποθεσία πυρηνικών δοκιμών , το Semipalatinsk, στο δυτικό Καζακστάν έκλεισε και όλα τα σιλό των διεθνών βαλλιστικών πυραύλων καταστράφηκαν.

Εκείνη την εποχή, η χώρα είχε άλλες ανησυχίες –δηλαδή την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης και την αναβίωση της οικονομίας της. Τα πυρηνικά όπλα και η πυρηνική ενέργεια δεν αποτελούσαν την κύρια προτεραιότητα της χώρας. Αλλά αυτά συνέβαιναν 15 χρόνια πριν και οι καιροί φαίνεται πως έχουν αλλάξει. Σήμερα ο κόσμος επανεξετάζει την πυρηνική ενέργεια ως πηγή ενέργειας απελευθερωμένης από άνθρακα και το Καζακστάν που έχει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα ουρανίου στον κόσμο, διαθέτει μια σειρά πυρηνικών φιλοδοξιών.

1 -Φιλοδοξία 1^η Να γίνει μέχρι το 2010 η μεγαλύτερη παραγωγός ουρανίου στον κόσμο

Οπωσδήποτε το Καζακστάν είναι τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας ουρανίου στον κόσμο –μετά την Αυστραλία και τον Καναδά.  Με 1,5 εκατομμύρια τόνους διαθέτει το 19% των παγκόσμιων αποθεμάτων ουρανίου. Περισσότερο από το 50%  είναι κατάλληλα για επιτόπιο φιλτράρισμα, μια φτηνή και φιλική προς το περιβάλλον μέθοδο  συγκριτικά με την εξόρυξη ουρανίου από βαθιά ορυχεία . Το 2007 η χώρα παρήγε 6.637 τόνους και σχεδιάζει να ανεβάσει φέτος τη παραγωγή σε 9.445 τόνους . Η χώρα προσανατολίζεται στη παραγωγή 18.700 τόνων ουρανίου ετησίως περί το 2015 και στις 27.000 τόνους περί το 2025.

Αν και Goldman Sachs JB Were προγραμματίζει ώστε η χώρα να γίνει ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου περί το 2011, η Kazatomprom , η κρατική εταιρία ενέργειας του Καζακστάν που επιβλέπει όλη την παραγωγή ουρανίου σχεδιάζει να γίνει ο μεγαλύτερος παραγωγός ένα μόλις χρόνο νωρίτερα. Η Kazatomprom στηρίζει την πρόγνωσή της στην ικανότητα αυξημένης παραγωγής που θα προμηθεύουν 16 νέα ορυχεία στο νότιο Καζακστάν.[1] Με την παγκόσμια κατανάλωση ουρανίου να προβλέπεται να φτάσει στους 117.193 τόνους μέχρι το 2030, το Καζακστάν αναμένει μια θεαματική άνοδο.

2. Φιλοδοξία 2^η : Να γίνει ένας σημαντικός προμηθευτής πυρηνικών  καυσίμων

Το Καζακστάν σχεδιάζει να διατηρήσει τον ολοκληρωμένο κύκλο καυσίμων με τη Ρωσία αλλά επίσης δεν θέλει να εξαρτάται αποκλειστικά από το βόρειο γείτονά του για την παραγωγή πυρηνικών καυσίμων.

Προς το παρόν, όλα τα αρχικά στάδια της εξόρυξης ουρανίου και η τριβή του σε κίτρινο μείγμα διεξάγονται στο Καζακστάν, ύστερα το κίτρινο μείγμα μεταφέρεται στη Ρωσία για αεριοποίηση και εμπλουτισμό. Το επόμενο στάδιο παραγωγής καψουλών καυσίμων διεξάγεται στο Καζακστάν ενώ η τελική παραγωγή από μπάρες καυσίμων λαμβάνει χώρα στη Ρωσία.  Κοινά προγράμματα μεταξύ τω δύο χωρών περιλαμβάνουν κατασκευή εργοστασίου εμπλουτισμένου αερίου (η πρώτη φάση προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2011) δίπλα στις ρωσικές εγκαταστάσεις του Angarsk., στη Σιβηρία. Το νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού (η Kazatomprom θα κατέχει το 50% των μετοχών) θα παράγει ετησίως μέχρι το 2013 περίπου 757.863  κιλά ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού. [2] Αυτότης  θα είναι τεχνολογικό «μαύρο κουτί» για τους ειδικούς της Kazatomprom, που σημαίνει ότι δεν θα έχουν πρόσβαση στην ίδια την τεχνολογία του εμπλουτισμού αλλά θα μπορούν να εμπλουτίζουν ουράνιο, προσθέτοντας στην αξία των εξαγωγών της χώρας.[3] Ο πρόεδρος της Kazatomprom είπε ότι η εταιρία του θα συνεχίσει να αναθέτει την ευαίσθητη φάση του εμπλουτισμού στη Ρωσία ώστε να αμβλύνει τις ανησυχίες περί διάδοσης πυρηνικών όπλων.

Το Διεθνές Κέντρο Εμπλουτισμού Ουρανίου που βρίσκεται επίσης στο Angarsk., αποτελεί άλλη μια ρωσο-καζακστανική συνεργασία που θα δώσει πρόσβαση σε πυρηνικά καύσιμα σε χώρες χωρίς ικανότητα παραγωγής καυσίμων. Άρχισε να λειτουργεί το Σεπτέμβριο 2007 και τώρα συνδυάζει το πυρηνικό συγκρότημα εξαγωγής όπλων, την Techsnabexport με την Kazatomprom – αν και η Techsnabexport κατέχει το 90% των μετοχών- στο Διεθνές Κέντρο Εμπλουτισμού Ουρανίου. Η κατανομή των ποσοστών ιδιοκτησίας θα αλλάξει καθώς νέα μέλη του Κέντρου αποκτούν κάποιο από το  ρωσικό μερίδιο. Έχει υπογραφεί ένα μνημόνιο κατανόησης με την Ουκρανία, η Αρμενία βρίσκεται στη διαδικασία ένταξης, ενώ η Μογγολία και η Ν. Κορέα έχουν εκφράσει έντονο ενδιαφέρον, σύμφωνα με την ρωσική εταιρία ατομικής ενέργειας, τη Rosatom.

Όμως το Καζακστάν δεν στηρίζεται αποκλειστικά στη συνεργασία του με τη Ρωσία. Ενεργά λοιπόν επιδιώκει συμφωνίες και με άλλες χώρες. Η Cameco, μια καναδική εταιρία μελετά τη πιθανότητα κατασκευής ενός εργοστασίου μετατροπής οξειδίου του ουρανίου σε εξάφθορο ουράνιο στο Ust-Kamenogork  στο βορειοανατολικό Καζακστάν το οποίο, αν ολοκληρωθεί, θα επιτρέψει την υλοποίηση μιας ακόμα φάσης επεξεργασίας ουρανίου (μετατροπή σε αέριο) εντός του Καζακστάν.

Η είσοδος της Ιαπωνίας στην αγορά ουρανίου του Καζακστά ν οριστικοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2007 όταν η Kazatomprom απέκτησε το 10% της Westinghouse Electric Corporation από την Toshiba για 540 εκ. δολάρια.  Ως αποτέλεσμα η Westinghouse απέκτησε πρόσβαση στο ουράνιο του Καζακστάν και πιθανώς μεγαλύτερη ικανότητα επεξεργασίας ουρανίου, ενώ με τη σειρά της  η Kazatomprom απέκτησε πρόσβαση στη παγκόσμια αγορά πυρηνικών καυσίμων. Η Toshiba-Westinghouse Electric θα γίνει ο τεχνικός συνεταίρος της Kazatomprom στη παραγωγή του τελικού προϊόντος. Η κατασκευή ενός εργοστασίου παραγωγής  του τελικού προϊόντος στο Ust-Kamenogork θα ολοκληρωθεί το 2011 ή το 2012 και θα επιτρέπει στο Καζακστάν να παράγει το τελικό προϊόν.  Αναμένεται να αυξήσει το μερίδιο του Καζακστάν στην Ιαπωνική αγορά ουρανίου από 1% σε 30-40% περί το 2010 , καθιστώντας το έναν από τους μεγαλύτερους προμηθευτές της Ιαπωνίας.  Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Kazatomprom οι ετήσιες πωλήσεις ουρανίου στην Ιαπωνία θα ανέλθουν στις 4.000 τόνους μέχρι τον επόμενο χρόνο.  Τον Απρίλιο 2007 , 150 εκπρόσωποι της κυβέρνησης αλλά και του ιδιωτικού τομέα της Ιαπωνίας επισκέφτηκαν την Astana, πρωτεύουσα του Καζακστάν και υπέγραψαν 24 διμερείς εμπορικές συμφωνίες, ακόμα και την αγορά από την Marubeni Corporation μεριδίου σε ένα ορυχείο ουρανίου της Kazatomprom . Επιπλέον η Toshiba δεσμεύτηκε να βοηθήσει το Καζακστάν στην κατασκευή εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας και η ιαπωνική αποστολή συμφώνησε να παράσχει στο Καζακστάν τεχνολογική υποστήριξη για την επεξεργασία καυσίμων ουρανίου και την κατασκευή αντιδραστήρων.[4]

Η συνεργασία του Καζακστάν με τη Κίνα επίσης ενισχύθηκε πέρυσι. Το Μάϊο 2007 η  Kazatomprom  και η Κινεζική Ομάδα Πυρηνικής Ενέργειας Guandong έφτασαν σε μια συμφωνία προκειμένου να παράγουν πυρηνικά καύσιμα για τον αναπτυσσόμενο τομέα πυρηνικής ενέργειας της Κίνας. Τέσσερις μήνες αργότερα, η Kazatomprom , η Κινεζική Ομάδα Πυρηνικής Ενέργειας Guandong και η Κινεζική Εθνική Πυρηνική Κοινοπραξία συμφώνησαν να ιδρύσουν μια κοινή επιχείρηση εξόρυξης προκειμένου να εκμεταλλευτούν τα αποθέματα του ουρανίου στο Καζακστάν. Όλο το φυσικό ουράνιο που θα εξορύσσεται από την επιχείρηση θα αποδίδεται στη Κίνα με τη μορφή πυρηνικών καυσίμων. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της εταιρίας, η Kazatomprom ,θα αρχίσει να προμηθεύει κάψουλες ουρανίου και κίτρινο μείγμα στο Πεκίνο σε δύο χρόνια και θα αρχίσει να πουλά πυρηνικά καύσιμα περί το 2013, παρακάπμπτοντας τον παραδοσιακό προμηθευτή της Κίνας, την Areva, μια εταιρία γαλλικών συμφερόντων. Η Kazatomprom  και η Κίνα συζητούν σχέδια για στενότερη συνεργασία στη παραγωγή τελικού προϊόντος καυσίμου στο προσεχές μέλλον.[5]

Αλλά παρά τις απόπειρες αυτές να διευρύνει τον κύκλο των πυρηνικών του εταίρων, το Καζακστάν θα παραμείνει εξαρτημένο από τις ρωσικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού για το ορατό μέλλον, ακόμα και αν πραγματοποιηθούν στο εσωτερικό της χώρας δύο ακόμα στάδια της παραγωγής καυσίμων (επεξεργασία οξειδίου του ουρανίου σε εξάφθορο ουράνιο και παραγωγή του τελικού προϊόντος καυσίμου.

3. Φιλοδοξία 3^η : Να παράγει εγχώρια πυρηνική ενέργεια

Περισσότερες από 450 πυρηνικές δοκιμές στο Semipalatinsk κατά τη διάρκεια της σοβιετικής αυτοκρατορίας στιγμάτισαν όχι μόνο το περιβάλλον της χώρας αλλά και την υγεία του πληθυσμού προξενώντας ένα ισχυρό εγχώριο αίσθημα κατά των πυρηνικών. Για μεγάλο διάστημα, η αντιπάθεια του κόσμου προς όλα  όσα είχαν σχέση με την πυρηνική δραστηριότητα αποτέλεσε σοβαρό εμπόδιο στην ανάπτυξη εγχώριας πυρηνικής ενέργειας στο Καζακστάν. Ο μοναδικός αντιδραστήρας λειτουργούσε στο Aktau από το 1972 μέχρι το 1999 και οποιαδήποτε σχέδια  για κατασκευή  ενός νέου εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας πάντοτε αντιμετωπίζονταν με από το λαό και διάφορες πολιτικές ομάδες με σθεναρή αντίδραση.

Αλλά τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση έχει κάνει σταθερά σχέδια να κατασκευάσει εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας  προκειμένου να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας η οποία προβλέπεται να αυξηθεί σε 19.350 μεγαβάτ μέχρι το 2015. Επίσης υπάρχει σχέδιο για κατασκευή ενός νέου εργοστασίου στο Aktau μέχρι το 2011. Η συνολική προβλεπόμενη ικανότητα του εργοστασίου είναι 600 μεγαβάτ. Το Aktau επελέγη ως τοποθεσία καθώς ήδη διέθετε την σχετική με τον προηγούμενο αντιδραστήρα υποδομή και επειδή η περιοχή σήμερα στηρίζεται στο γειτονικό Ουζμπεκιστάν για ηλεκτρική ενέργεια .

Αυτό είναι το πρώτο από πολλά εργοστάσια. Το κρατικό Εθνικό Πυρηνικό Κέντρο που διεξάγει έρευνες για τις ειρηνικές χρήσεις της πυρηνικής ενέργειας έχει προτείνει 20 πυρηνικά εργοστάσια μικρής ικανότητας (50-100 μεγαβάτ το καθένα) προκειμένου να παράσχει ενέργεια σε μικρές πόλεις του Καζακστάν. Σήμερα περίπου το 70%  της ηλεκτρικής ενέργειας του Καζακστάν παράγεται από άνθρακα, το 14% από υδροηλεκτρικές πηγές, το 10% από αέριο και 5% από το πετρέλαιο. Η πυρηνική ενέργεια προβλέπεται να απελευθερώσει τις πηγές του εξαγώγιμου φυσικού αερίου.

4. Φιλοδοξία 4^η :Να πουλά πυρηνικούς αντιδραστήρες

Ο στόχος της Kazatomprom είναι να συνεργαστεί με τη Ρωσία ώστε να εξάγει πυρηνικούς αντιδραστήρες σε τρίτες χώρες. ‘Εχει ήδη ιδρύσει την Atomnye Stantsii,  μια κοινή επιχείρηση με τη Ρωσία που θα σχεδιάζει, θα κατασκευάζει και θα πουλά μικρούς και μεσαίους αντιδραστήρες. Ο Mohamed El Baradei της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας  ανέφερε ότι οι περισσότεροι μεγάλοι πωλητές έχουν αποτύχει  στη προσπάθεια να προσφέρουν τέτοιους αντιδραστήρες, που θεωρείται ότι είναι κατάλληλοι για χώρες νέες στην πυρηνική ενέργεια. Ο El Baradei ανέφερε ότι η Ιορδανία, η Ταϊλάνδη και η Γκάνα ενδιαφέρονται για αντιδραστήρες ικανότητας από 100-400 μεγαβάτ.[6]

Το Καζακστάν επίσης πιστεύει ότι και άλλες χώρες της Κ. Ασίας θα ενδιαφερθούν να αγοράσουν τεχνολογία τέτοιων αντιδραστήρων

Οφέλη από την άνοδο της πυρηνικής ενέργειας του Καζακστάν

Πρώτο και κύριο, το Καζακστάν υπεύθυνα στηρίζει τη μη διάδοση πυρηνικών όπλων και τον έλεγχο των εξαγωγών. Είναι μέλος του Nuclear Non-Proliferation Treaty και της Ομάδας Πυρηνικών Προμηθευτών. Εκτός του ότι  η χώρα είναι μέλος στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, επιπλέον έχει υπογράψει το Πρωτόκολλο Ασφαλείας της ΔΥΑΕ  και επικύρωσε το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο της ΔΥΑΕ.  Η συμμόρφωση προς το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο υποβάλλει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Καζακστάν στην αυστηρότατη επιθεώρηση της ΔΥΕΑ .

Μαζί με το Κιργιστάν, Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, το Καζακστάν ίδρυσε το Σεπτέμβριο 2006  στην Κ. Ασία μια ζώνη ελεύθερη από πυρηνικά όπλα, από την οποία απαγορεύεται να έχει ή να προσπαθήσει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και να βοηθήσει ή να ενθαρρύνει άλλα έθνη να τα αποκτήσουν. Ο ενθουσιασμός του για την ελεύθερη από πυρηνικά όπλα ζώνη καθιστά απίθανο το Καζακστάν να κάνει χρήση της πυρηνικής του τεχνογνωσίας προκειμένου να επιδιώξει πυρηνικά όπλα ή να βοηθήσει άλλη χώρα να τα κατασκευάσει.

Άλλοι λόγοι που ενθαρρύνουν τα πυρηνικά σχέδια της χώρας είναι οι ακόλουθοι:

• Καθώς τα κέρδη από την βιομηχανία ουρανίου αυξάνονται, τα χρήματα μπορούν να επενδυθούν πάλι στην περαιτέρω βελτίωση της φυσικής προστασίας των εγχωρίων εργοστασίων, στα μέτρα εσωτερικού ελέγχου, στην ασφάλιση ραδιενεργών υλικών και στην εκπαίδευση των εργατών πυρηνικής βιομηχανίας  στην ηθική δεοντολογία της μη διάδοσης. Από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ έχουν επιτευχθεί σημαντικές βελτιώσεις σε όλες τις πτυχές της πυρηνικής ασφάλειας  στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Καζακστάν, κυρίως με τη βοήθεια των βοηθητικών προγραμμάτων μη διάδοσης που επιδότησαν οι ΗΠΑ. .Χάρη στη συνεργασία με τη ΔΥΕΑ, η πλέον ευαίσθητη εγκατάσταση – το εργοστάσιο μεταλλουργίας Ulba στο Ust-Kamenogorsk- έχει το υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας στη Κ. Ασία , κάτι που φέρνει τη χώρα εγγύτερα στα δυτικά πρότυπα. Αν και σύμφωνα με αναλυτές, περισσότερες πηγές  θα πρέπει να ενταχθούν στη κουλτούρα της πυρηνικής ασφάλειας και την παιδεία της μη διάδοσης.
• Συμμετέχοντας στην διεθνή τράπεζα καυσίμων που προτείνει η Πρωτοβουλία Πυρηνικής Απειλής, το Καζακστάν μπορεί να συνεισφέρει στο περιορισμό της διάδοσης τεχνολογιών ολοκληρωμένης παραγωγής πυρηνικών καυσίμων. Το Καζακστάν θα μπορούσε να γίνει η έδρα μιας τέτοιας τράπεζας επειδή η πυρηνική του υποδομή, το έντονο ιστορικό της χώρας στη μη διάδοση και ο μεγάλος μουσουλμανικός πληθυσμός  καθιστούν το Καζακστάν ίσως τη πιο ελκυστική και ενδιαφέρουσα περίπτωση έδρας ενός τέτοιου φορέα από άλλες  μη δυτικές χώρες.[7]

Προβληματισμοί σχετικά με την άνοδο της πυρηνικής ενέργειας του Καζακστάν

Λαμβάνοντας υπόψη τη θετική επίπτωση των δυναμικών πυρηνικών σχεδίων του Καζακστάν, πρέπει να επίσης να είμαστε και επιφυλακτικοί. Κάποια προβλήματα και κρίσεις που σχετίζονται με τη ταχεία άνοδο της χώρας στο πεδίο της πυρηνικής ενέργειας παρατίθενται συνοπτικά παρακάτω;

• Το Καζακστάν είναι ανέτοιμο για την περιβαλλοντική επίπτωση που

θα προκαλούσε μια αύξηση στην εξόρυξη ουρανίου και η χώρα στερείται επαρκών κανονισμών που να ρυθμίζουν την αποκατάσταση των γαιών που χρησιμοποιούνται από εταιρίες εξόρυξης [8]. Ήδη υπάρχουν σημαντικά ποσοστά πυρηνικών αποβλήτων στο Καζακστάν από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Πριν λίγα χρόνια, η Kazatomprom ανέπτυξε ένα σχέδιο με το οποίο το κέρδος που προέρχεται από τα εισαγόμενα ξένα πυρηνικά απόβλητα θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν ώστε να χρηματοδοτηθεί η καταστροφή των αποβλήτων του Καζακστάν. Οι οικολογικές ομάδες της χώρας και ο λαός αντέδρασαν σθεναρά στη πρόταση και έτσι αυτή δεν προχώρησε.  (Μετά την ένταξη στην ελεύθερη από πυρηνικά ζώνη της Κ. Ασίας, το Καζακστάν δεσμεύτηκε να μην επιτρέψει την εισαγωγή ξένων πυρηνικών αποβλήτων.  Παρόλα αυτά η Kazatomprom πληρώνει τακτικά πρόστιμα για  παραβάσεις νόμων που αφορούν την αποθήκευση υπαρχόντων αποβλήτων εξαιτίας έλλειψης χώρων ταφής.

• Το Καζακστάν βρίσκεται σε μια ασταθή περιοχή, συνορεύοντας χαλαρά με της κεντροασιατικές δημοκρατίες όπως το Ουζμπεκιστάν και το σχεδόν κατεστραμμένο από τον πόλεμο Αφγανιστάν. Κάποιοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι διαδρομές του ναρκο-εμπορίου από το Αφγανιστάν μέσω Κ. Ασίας θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν για λαθρεμπόριο ραδιενεργών υλών –αν και δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τέτοιο έχει συμβεί στο παρελθόν. Αναφερόμενοι σ΄ αυτό, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα ιστορικό περιστατικών στη Κ. Ασία παράνομων φορτίων ραδιενεργού μετάλλου, ωστόσο δεν είναι σαφές εάν αυτά ήταν προϊόν  άγνοιας ή σκόπιμου λαθρεμπορίου. Αν και οι κίνδυνοι για διάδοση που συνδέονται με την εξόρυξη  ουρανίου είναι μικροί, τα ραδιενεργά απόβλητα θα μπορούσαν να προσελκύσουν τρομοκράτες που θα χρησιμοποιήσουν τέτοιες ύλες για να κατασκευάσουν ενδεχομένως έναν απλό ραδιολογικό μηχανισμό ή μια «βρώμικη βόμβα» προκειμένου να προκαλέσουν γενικευμένο δημόσιο πανικό.
• Η διαφθορά είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στο Καζακστάν. Και παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει απόδειξη ότι η πυρηνική βιομηχανία της χώρας είναι διεφθαρμένη, υπάρχει η ανησυχία ότι  κάποιοι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι θα υπονομεύσουν τις πολιτικές της χώρας για μη διάδοση κάνοντας επικερδείς επιμέρους συμφωνίες με ομάδες τρομοκρατών ή και με κράτη-παρίες. Το μονοπώλιο της Kazatomprom σε όλες τις πυρηνικές ύλες και τις εξαγωγές τους ελαχιστοποιεί τέτοιες απειλές καθώς οποιαδήποτε εσφαλμένη ενέργεια ή πράξη θα μπορούσε να εντοπιστεί μέσω του συστήματος ελέγχου εξαγωγών της χώρας, τις υποχρεώσεις της Ομάδας Πυρηνικών Προμηθευτών και τις απαιτήσεις για την απόκτηση αδειών εξαγωγών. Και αν οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι ήθελαν να διακινήσουν παράνομα πυρηνικές ύλες εκτός χώρας θα χρειάζονταν μια ολόκληρη αλυσίδα άλλων διεφθαρμένων προκειμένου να φτάσουν στη συμφωνία..
• Λιγότερο ανησυχητική αλλά σίγουρα μια μεγάλη πρόκληση είναι οι πολλοί καλά καταρτισμένοι εργάτες σε μια εκτεταμένη πυρηνική βιομηχανία του Καζακστάν. Αν και οι ειδικοί εκπαιδεύονται στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, το Καζακστάν οφείλει να επενδύσει σημαντικά περισσότερα χρήματα στη διασφάλιση του μέλλοντός του, η  μελλοντική εργατική δύναμη της πυρηνικής βιομηχανίας  μπορεί να ανταποκριθεί στο είδος των απαιτήσεων που προσδοκά η χώρα.

Συμπερασματικά, οι πυρηνικές φιλοδοξίες του Καζακστάν είναι πιθανό να  πραγματωθούν εάν οι τιμές του ουρανίου παραμείνουν υψηλές και η Kazatomprom επεκταθεί αποτελεσματικά στο κύκλωμα των διεθνών εταίρων. Η πιο σημαντική και άμεση μέριμνα της Kazatomprom είναι να εξασφαλίσει πελάτες για το τελικό της πυρηνικό προϊόν, μια επιπλέον φάση επεξεργασίας καυσίμου της οποίας την διεξαγωγή  η Kazatomprom  σχεδιάζει να εγκαινιάσει εντός των συνόρων. Διαθέτοντας μια σχεδόν ολοκληρωμένη παραγωγή πυρηνικών καυσίμων –εκτός του εμπλουτισμού- θα εξασφαλίσει μια σταθερή εισροή κεφαλαίων για την Kazatomprom και θα περιορίσει τη εξάρτηση από την αυξομειούμενη αγοραστική αξία του ουρανίου.

Στο μεταξύ, όμως, οι αυξημένες πωλήσεις ουρανίου θα συντείνουν στην ελάφρυνση της υπερ-εξάρτησης

από τις εξαγωγές πετρελαίου και θα εκσυγχρονίσει τον πυρηνικό του τομέα. Εάν το Καζακστάν γίνει  ο πρώτος προμηθευτής ουρανίου και πυρηνικών καυσίμων στον κόσμο οι επιπτώσεις για τη χώρα όσον αφορά στο αυξημένο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν και στην εικόνα του στο παγκόσμιο στερέωμα θα είναι σημαντικότατες. Σε κάθε περίπτωση, το Καζακστάν θα συνεχίσει να στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην εξαγωγή των φυσικών του πόρων.

[2] Συνέντευξη με τον Masha Katsva, Σύμβουλο ανάλυσης της Ux, 24 Απριλίου 2008

[3] Ann McLahlan, “Kazatomprom Sets Goals Higher for U Production, Pursues Nuclear Cycle” Nuclear Fue,10 Σεπτεμβρίου 2007

[4] “Japan Set to Raise Kazkh Share in Uranium Imports to 30-40 Per Cent”, BBC World Monitoring, 30 Απριλίου 2007

[5] “Kazakhstan, China Sign Nuclear Fuel Cooperation Accord”, Interfax-Kazakhstan News Agency, 24 Μαϊου 2007, “Kazakh, Chinese Nuclear Companies to Set Up Joint Ventures”, Interfax-Kazakhstan News Agency, 13 Οκτωβρίου 2007, “Kazatomprom to Form JC With Chinese Companies for Uranium Mining”, Interfax, Οκτώβριος 2007, “Kazatomprom Will Export Uranium to China, Beginning in May”, Nuclear Fuel,22 Οκτωβρίου 2007, Judith Perera, “Kazakh Ambition”, Nuclear Engineering International, 4 Σεπτεμβρίου 2007

[6] “Kazatomprom  Poised to Close Westinghouse Deal”, Nucleonics Week, 11 Σεπτεμβρίου 2007

[7] David Homer, “Fuel-Bank Moving in Congress as IAEA Board Meeting Nears”, Nuclear Fuel,

21 Μαϊου 2007

[8] “Program on Development of Kazakhstan’s Uranium Industry for 2004-2015”, Ministry of Energy and Mineral Resources of the Republic of Kazakhstan, 2004

Διαβάστε όλα τα στάδια της κατασκευής πυρηνικών  όπλων στην μονογραφία του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων που ακολουθεί

του Δρ.Θεόδωρου Λιόλιου  (Λέκτορα Πυρηνικής Φυσικής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, Διευθυντή του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων)

Η δεύτερη πυρηνική δοκιμή της Βορείου Κορέας απέδειξε την αποφασιστικότητα της χώρας αυτής να φτάσει σε ώριμα στάδια πυρηνικοποίησης παρά τις αντιδράσεις των ΗΠΑ. Οι σεισμογράφοι του διεθνούς προγράμματος εντοπισμού πυρηνικών δοκιμών πιστοποίησαν ότι η σεισμική δόνηση που προκλήθηκε στη Β.Κορέα οφείλεται σε πυρηνική έκρηξη και όχι σε ένα συνηθισμένο σεισμό. Αυτό είναι εύκολο να γίνει αντιληπτό αφού οι δονήσεις γύρω από το σημείο μια πυρηνικής έκρηξης διαδίδονται ακτινικά και φυγόκεντρα από το σημείο μηδέν της έκρηξης σε αντίθεση με τον σύνθετο τρόπο που διαδίδονται τα σεισμικά κύματα.

Πριν προχωρήσουμε στην τεχνική ανάλυση της δοκιμής θα πρέπει να διαχωρίσουμε της έννοιες της πυρηνικής δοκιμής και του πυρηνικού όπλου διότι σήμερα η Β.Κορέα δεν διαθέται πυρηνικά όπλα αλλά έχει πετύχει απλώς μια πυρηνική έκρηξη (πυρηνική δοκιμή). Μια πυρηνική δοκιμή μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα με πλημμελείς κανόνες ασφαλείας και με την προϋπόθεση ότι ο μοναδικός σκοπός είναι να προκληθεί μιας μορφής πυρηνική έκρηξη μικρής η μεγάλης ισχύος αδιαφορώντας για τις συνέπειες.  Για παράδειγμα αν με τη βοήθεια μιας συσκευής εμπλουτισμού ουρανίου (πχ αεριώδη διάχυση) καταφέρουμε να εμπλουτίσουμε (ραφινάρουμε) εξήντα κιλά ουράνιο τότε η φύση έχει προβλέψει ότι όταν αυτά τα εξήντα κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου συγκεντρωθούν στο ίδιο δοχείο θα έχουμε το φαινόμενο της κρισιμότητας και θα προκληθεί πυρηνική έκρηξη. Αρκεί λοιπόν να έχουμε δύο δοχεία με τριάντα κιλά εμπλουτισμένο ουράνιο στο καθένα, και να τα φέρουμε σε επαφή προκειμένου να προκαλέσουμε πυρηνική έκρηξη (η οποία βέβαια μπορεί να ισοδυναμεί με μερικά κιλά έως και χιλιάδες τόνους νιτρογλυκερίνης ανάλογα με την εκρηκτική διάταξή). Η οπλοποίηση όμως του πυρηνικού εκρηκτικού (weaponization) απαιτεί υψηλή τεχνολογία και είναι το τελευταίο στάδιο της κατασκευής πυρηνικών όπλων κατά το οποίο πρέπει η εκρηκτική συσκευή να σμικρυνθεί (miniaturization) και να τοποθετηθεί σε έναν φορέα (means of delivery) όπως πύραυλο, ρουκέτα κλπ. Κατά συνέπεια η δοκιμή της Β. Κορέας δεν ισοδυναμεί άμεσα με την απόκτηση πυρηνικών όπλων αλλά σίγουρα σηματοδοτεί την έναρξη της τελευταίας φάσης.

Το πυρηνικό εκρηκτικό υλικό (ουράνιο η πλουτώνιο) η Βόρειος Κορέα το απέκτησε χρησιμοποιώντας το πυρηνικό της πρόγραμμα το οποίο εμπλουτίζει ουράνιο για τους πυρηνικούς της αντιδραστήρες (οι οποίοι με τη σειρά τους παράγουν πλουτώνιο ως απόβλητο). Αν ο εμπλουτισμός ουρανίου αυξήσει την καθαρότητά του τότε το προϊόν του εμπλουτισμού αντί για πυρηνικό καύσιμο καθίσταται πυρηνικό εκρηκτικό.

Οι θεωρητικοί επιστήμονες της Β. Κορέας προφανώς χρησιμοποίησαν τη διεθνή βιβλιογραφία αλλά και δικούς τους προσωπικούς υπολογισμούς προκειμένου να σχεδιάσουν την πυρηνική εκρηκτική συσκευή που δοκίμασαν. Είναι γνωστό στους οπλικούς πυρηνικούς επιστήμονες ότι αρκεί να ακολουθήσει κανείς την πορεία των υπολογισμών της ομάδας του Οπενχάιμερ (Λος ¨Αλαμος 1945) προκειμένου να καταλήξει στα ίδια πρωτόγονα σχέδια της βόμβας της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι.

Η πυρηνική δοκιμή της Β. Κορέας ανήκει σίγουρα σε μία από τις επόμενες δύο κατηγορίες:

Διάταξη Θαλάμης (Βόμβα Ουρανίου-Τύπου Χιροσίμα)

Αν οι Βορειοκορεάτες επέλεξαν τη διάταξη αυτή τότε η διαδικασία η οποία προκάλεσε την πυρηνική έκρηξη είναι σχετικά απλή: Δύο υποκρίσιμες μάζες Ουρανίου (υψηλού εμπλουτισμού) οπλικής βαθμίδας, που στο σύνολό τους όμως αποτελούν περισσότερο από μια υπερκρίσιμη μάζα όταν ενωθούν, ωθήθηκαν ταχύτατα από μία χημική έκρηξη και συγκρούστηκαν μέσα σε ένα ισχυρό κύλινδρο, για παράδειγμα μία θαλάμη κανονιού. Στην κατάλληλη χρονική στιγμή, η υπερκρίσιμη μάζα Ουρανίου βομβαρδίστηκε με νετρόνια από μια ηλεκτρονική πηγή (πχ Πολώνιο η Βηρύλλιο), τα οποία πυροδότησαν την αλυσιδωτή αντίδραση. Η μηχανική ισχύς του κυλίνδρου καθυστέρησε τη διασπορά του πυρηνικού υλικού αυξάνοντας έτσι την απόδοση της συσκευής. Η σκανδάλη της πρωτόγονης αυτής πυρηνικής συσκευής ήταν μια πηγή νετρονίων και κατασκευάζεται ως εξής: Το Βηρύλλιο, όπως και άλλοι ελαφροί πυρήνες, ελευθερώνει νετρόνια όταν βομβαρδίζεται με α-σωμάτια. Χρειάζεται συνεπώς ένα ισχυρό α-ραδιενεργό υλικό όπως το Πολώνιο-210 το οποίο θα δώσει την κατάλληλη πηγή σωματίων άλφα. Τα δύο αυτά υλικά της σκανδάλης παραμένουν απομονωμένα μέχρι την στιγμή που αποσύρουμε το διαχωριστικό πέτασμα μεταξύ τους προκειμένου να ξεκινήσει η αλυσιδωτή αντίδραση. (Η Νότιος Αμερική στις πυρηνικές βόμβες που κατασκεύασε παλαιότερα απλώς χρησιμοποίησε τα νετρόνια του φυσικού υπόβαθρου ως σκανδάλη).

Διάταξη Ενδόρηξης (Έκρηξη Πλουτωνίου-Τύπου Ναγκασάκι)

Αν οι Βορειοκορεάτες συγκέντρωσαν αρκετό Πλουτώνιο ως απόβλητο των πυρηνικών τους εργοστασίων τότε ίσως επιχείρησαν να δοκιμάσουν μια έκρηξη τύπου Ναγκασάκι. Όμως η διάταξη θαλάμης των βομβών Ουρανίου που αναλύσαμε πριν δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην περίπτωση βομβών Πλουτωνίου εξ’ αιτίας της μικρής ταχύτητας των δύο βλημάτων μέσα στη θαλάμη του κανονιού.

Ειδικότερα το εμπλουτισμένο Πλουτώνιο είναι ασταθές με την έννοια ότι ορισμένοι πυρήνες του υφίστανται συχνές αυθόρμητες σχάσεις με ταυτόχρονη εκπομπή νετρονίων. Συνεπώς στο χρόνο των χιλιοστών του δευτερολέπτου που απαιτείται για να ενωθούν τα υποκρίσιμα τμήματα Πλουτωνίου μέσα στη θαλάμη του κανονιού, αδέσποτα νετρόνια θα μπορούσαν να προκαλέσουν αρκετές σχάσεις και να ελευθερώσουν έτσι αρκετή ενέργεια ώστε να ανατινάξουν τη συσκευή και να σταματήσουν την αλυσιδωτή αντίδραση πριν την έκλυση ικανών ποσοτήτων ενέργειας από αυτή.

Αν λοιπόν επέλεξαν τη διάταξη αυτή τότε σίγουρα ακολούθησαν τα βήματα της ομάδας του Οπενχάιμερ δημιουργώντας ένα σφαιρικό θύλακα Πλουτωνίου, ο οποίος σε κανονική πυκνότητα δεν αποτελεί κρίσιμη μάζα και τον περιέβαλλαν με ένα κέλυφος ενός ανθεκτικού μετάλλου (Βολφράμιο, Ουράνιο-238) το οποίο έδρασε ως ανακλαστήρας.  Σύμφωνα με την βασική αρχιτεκτονική της βόμβας Πλουτωνίου οι Βορειοκορεάτες δημιούργησαν συγκλίνοντες εκρηκτικούς φακούς με τη μορφή πολυγωνικών δοκίδων οι οποίες περιέβαλαν την κοίλη σφαίρα Πλουτωνίου με τον ίδιο τρόπο που οι πολυγωνικές δοκίδες της μπάλας ποδοσφαίρου συγκλίνουν στο κέντρο της. Στη συνέχεια πυροδότησαν ταυτόχρονα τους συγκλίνοντες αυτούς εκρηκτικούς φακούς προκαλώντας έτσι μια ταχύτατη συμπίεση του ανακλαστήρα ο οποίος με τη σειρά του προκάλεσε την κατάρρευση του θύλακα και την αύξηση της πυκνότητας του σε τέτοιο  βαθμό ώστε το  υλικό κατέστη υπερκρίσιμο. Την κατάλληλη χρονική στιγμή μια πηγή νετρονίων (εναρκτήρας) Πολωνίου-Βηρυλλίου έδωσε μια ριπή νετρονίων η οποία άρχισε την αλυσιδωτή αντίδραση της πυρηνικής έκρηξης.

Οι προοπτικές

Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το πυρηνικό οπλικό πρόγραμμα της Βορείου Κορέας βρίσκεται στο εξελικτικό στάδιο του προγράμματος των ΗΠΑ του 1945.  Η πορεία που θα ακολουθήσει η χώρα αυτή είναι προβλέψιμη και προδιαγεγραμμένη: Aν δεν υπάρξει κάποια συμβιβαστική λύση σύντομα η Βόρειος Κορέα θα ενισχύσει (ίσως δεκαπλασιάσει) την ισχύ της πυρηνικής έκρηξής προσθέτοντας στο πυρηνικό εκρηκτικό λίγα γραμμάρια τρίτιο-δευτέριο (boosted fission weapon) ενώ σε λίγες δεκαετίες θα δοκιμάσει και βόμβα υδρογόνου (θερμοπυρηνική έκρηξη με ισχύ χιλιάδες φορές μεγαλύτερη της πρόσφατης έκρηξης σχάσης) όπως έχουν κάνει και οι Κινέζοι και φυσικά προσπαθούν αδιάκοπα να πετύχουν οι Ινδοί και οι Πακιστανοί.

Διαβάστε όλα τα στάδια της κατασκευής πυρηνικών  όπλων που έχει ακολουθήσει η Βόρειος Κορέα καθώς και το είδος των πυρηνικών όπλων που έχει κατασκευάσει στην μονογραφία του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων που ακολουθεί