της Δρ. Μαρίας Σταυριανάκου, Ερευνήτριας του ΕΚΕΟ

1. Εισαγωγή. Οι φερομόνες του πανικού (alarm pheromones) είναι αερομεταφερόμενες χημικές ουσίες, που δρουν ως σήματα εκπεμπόμενα από ένα άτομο στον περιβάλλοντα χώρο μεταφέροντας έτσι, μέσω της όσφρησης, μια προειδοποίηση κινδύνου προς τα ομοειδή άτομα.

Οι φερομόνες του πανικού υπάρχουν και στον άνθρωπο, όπως και γενικά στα θηλαστικά, στα έντομα, στα υδρόβια και στα φυτά, αλλά όχι (τουλάχιστον έτσι δείχνουν τα πράγματα) στα πτηνά.

2. Επιστημονική έρευνα

Μέχρι σήμερα και παρότι έχει γίνει σημαντική έρευνα πάνω στις ανθρώπινες αναπαραγωγικές φερομόνες, έχουν δημοσιευθεί ελάχιστες επιστημονικές μελέτες πάνω στις ανθρώπινες φερομόνες του πανικού. Έρευνα γίνεται κυρίως στις ΗΠΑ και κατά ένα μεγάλο ποσοστό είναι απόρρητη.

Ένα είδος μελέτης έχει καταδείξει ότι άτομα τα οποία έχουν μυρίσει σε «μαξιλαράκια» ιδρώτα από ένα άλλο, άσχετο άτομο, είναι μετά σε θέση να αποφασίσουν αν ο δότης είχε δει μια ταινία τρόμου ή μια απλή ταινία. Μια παρόμοια μελέτη κατέδειξε επίσης ότι άτομα που έχουν μυρίσει ιδρώτα κατά τον ίδιο τρόπο, αποδίδουν καλύτερα σε τεστ λεκτικής συνάφειας σε σχέση με άτομα που έχουν μυρίσει απλό ιδρώτα. Μελέτες έχουν επίσης γίνει με ιδρώτα από άτομα που ετοιμάζονται να δώσουν ένα δύσκολο διαγώνισμα σε σύγκριση με απλό ιδρώτα από φυσική άσκηση. Οι πιο εξεζητημένες και ίσως σημαντικότερες μελέτες είναι αυτές όπου ο ιδρώτας συλλέγεται από τις μασχάλες αλεξιπτωτιστών κατά την πρώτη πτώση, ιδιωτών και (κυρίως) στρατιωτικών, όπου είναι πιο εύκολο κανείς να συλλέξει ένα καλό στατιστικό δείγμα. Μερικές από τις πτώσεις είναι «σε ομάδα» (in tandem) με πεπειραμένο ομαδάρχη, ώστε να ελαχιστοποιείται το φυσικό στρες.

Οι μελέτες γενικά αναζητούν νευροβιολογικά συμπτώματα που οφείλονται σε συναισθηματική διέγερση, συμπτώματα παρόντα σε άτομα άσχετα με τους «δότες» του ιδρώτα. Το εγκεφαλικό κέντρο που κατ’εξοχήν σχετίζεται με την συναισθηματική διέγερση είναι τα αμύγδαλα. Αυτό έχει επανειλημμένως καταδειχθεί σε μελέτες νευροαπεικόνησης και στον άνθρωπο αλλά και στα ζώα, κυρίως σε ποντικούς, χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων (ανάλογα με τον τύπο της έρευνας) και φερομόνες πανικού ποντικού (συγκρίσεις πάντοτε με ομοειδή). Μια μέθοδος νευροαπεικόνησης που χρησιμοποιείται συχνά είναι η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI: functional Magnetic Resonance Imaging). Στις μελέτες με fMRI η όσφρηση του ιδρώτα γίνεται όσο διαρκεί η τομογραφία.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ένταση και το σθένος μιας οσμής επηρεάζουν ενίοτε τα αμύγδαλα. Ειδικές μελέτες όμως έχουν αποκλείσει όποια οσφρητική επεξεργασία ως υπεύθυνο της διέγερσης των αμυγδάλων. Εννοείται ότι όλα τα άτομα που συμμετέχουν σε μια μελέτη ελέγχονται για τυχόν απουσία όσφρησης. Τηρούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα συλλογής και φύλαξης του ιδρώτα. Τέλος λαμβάνονται μέτρα για την αποφυγή τυχόν συγχύσεων λόγω των αναπαραγωγικών φερομονών.

3. Συμπεράσματα

Υπάρχουν πλέον επαρκή δεδομένα (αν και σχετικά λίγες δημοσιεύσεις) ώστε να αποδεικνύεται η ύπαρξη φερομονών του πανικού στον άνθρωπο, η έκκριση τους στον ιδρώτα, η μετάδοση τους μέσω της όσφρησης και ο τρόπος επιρροής στον εγκέφαλο.

Η χρησιμότητα των φερομονών πανικού είναι εν μέρει προφανής. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αφ’ενός ως ενισχυτές διαύγειας, εγρήγορσης και ετοιμότητας (π.χ. για πιλότους, ειδικά μαχητικών σκαφών) και ως μέσο ανίχνευσης απειλής (π.χ. τρομοκρατών) και αφ’ετέρου ως μέσο πρόσκλησης μαζικού πανικού. Η πιθανή χρήση για τον εντοπισμό τρομοκρατών αμφισβητείται ως προς την εφαρμοσιμότητα της στην πράξη. Κλείνοντας, ας σημειώσουμε πως υπάρχουν στις ΗΠΑ άκρως απόρρητα ερευνητικά κέντρα όπου προσπαθούν παράγουν τέτοιες φερομόνες με τεχνητές μεθόδους.

της Ερευνήτριας του ΕΚΕΟ Δρ. Μαρίας Σταυριανάκου, Φυσικού Υψηλών Ενεργειών-Νευροεπιστήμα

Το άρθρο δημοσιεύτηκε Κυριακή, Ιούνιος 5th, 2011 στις 14:58 στην κατηγορία ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. Μπορείς να παρακολουθείς τα σχόλια χρησιμοποιώντας το RSS 2.0 feed. Μπορείς να αφήσεις ένα σχόλιο, ή ένα trackback από το site σου.